Fotofobie en migraine

03/03/2025 - 12:00

Wetenschappers krijgen steeds betere inzichten in fotofobie en het achterliggende mechanisme. Fotofobie of lichtschuwheid is een van de klassieke symptomen van migraine en een belangrijk criterium voor de diagnose ervan, zeker bij patiënten die tijdens migraineaanvallen geen last hebben van misselijkheid.

Definities

Doorgaans wordt ‘fotofobie’ onderverdeeld in drie subtypes: lichtgevoeligheid, lichtovergevoeligheid en pijnlijke ogen. ‘Lichtgevoeligheid’ betekent dat de blootstelling aan licht storend is, zonder dat de migraineuze hoofdpijn verergert. ‘Lichtovergevoeligheid’ wil zeggen dat de migrainehoofdpijn intenser wordt bij lichtgewaarwording. ‘Pijnlijke ogen’ (of pijnlijke oogballen) duidt op de pijn die ervaren wordt in de oogregio bij blootstelling aan licht.

Voorkomen

Meer dan tachtig procent van de volwassen migrainepatiënten geeft aan last te hebben van fotofobie tijdens een migraineaanval. Meer dan de helft van die groep omschrijft dit symptoom als ‘matig tot ernstig’. Fotofobie komt dubbel zo vaak voor als misselijkheid of geluidsgevoeligheid en het wordt ervaren als het meest storende symptoom van migraine. Fotofobie kan verder ook voorkomen tussen migraineaanvallen in. Wie lijdt aan migraine met aura heeft meer kans op fotofobie. De lichtgevoeligheid kan tweezijdig of eenzijdig zijn. Soms treedt ze op aan de zijde waar de hoofdpijn zich bevindt, soms aan de tegenovergestelde zijde.

Ernst en diagnose

Fotofobie kan gerelateerd zijn aan een aantal verschillende comorbiditeiten van migraine, vooral psychiatrische aandoeningen. Zo is er een correlatie met angst en depressie en een verminderde slaapkwaliteit. Veel migrainepatiënten met fotofobie geven aan ook last te hebben van slapeloosheid.

Er bestaan verschillende systemen en vragenlijsten om de ernst van de fotofobie in kaart te brengen. Enkele voorbeelden daarvan zijn de Koreaanse Fotofobie Vragenlijst (KUMC-8), de Leiden Visual Sensitivity Scale en de Utah Photophobia Impact Scale. Sommige vragenlijsten focussen vooral op de symptomen tijdens een migraineaanval, andere onderzoeken visuele prikkels en nog andere brengen de weerslag van fotofobie op het algemeen dagelijks leven in kaart.

Fotofobie en migraine

Migrainepatiënten hebben meer kans om fotofobie te ontwikkelen dan patiënten met andere hoofdpijnpathologieën. De pijndrempel is verlaagd, ook tussen twee migraineaanvallen in. De gevoeligheid voor licht is meestal tweezijdig, zelfs wanneer de migraineuze hoofdpijn eenzijdig is. De kant waar de hoofdpijn zich bevindt is echter doorgaans gevoeliger voor fotofobie.

Uit onderzoek blijkt dat de hoofdpijn tijdens een migraine-episode in achttien procent van de gevallen verergert bij blootstelling aan licht. De intensiteit van de hoofdpijn lijkt echter niet gecorreleerd te zijn met de intensiteit van lichtgevoeligheid. Onderzoek na een migraineaanval lijkt te wijzen op verstoringen van het gezichtsveld.

Tijdens de wintermaanden wordt fotofobie vaker gemeld als symptoom. Langdurige lichtgevoeligheid kan ertoe leiden dat migrainelijders bepaalde lichtvoorkeuren gaan ontwikkelen. Uit studies blijkt dat migrainepatiënten roodachtig licht en lagere en hogere lichtgolflengten storend vinden. Wit, ongefilterd licht met gemiddelde golflengtes lijkt beter verdragen te worden. Patiënten maken melding van aversie tegen flikkerend licht, patronen (vooral gestreepte patronen) en kleuren.

Pathofysiologie

Bij fotofobie zijn de mechanismen die betrokken zijn bij de verwerking van lichtprikkels verstoord. Een behandeling van fotofobie is niet eenvoudig. Fotofobie omvat een complexe interactie van verschillende systemen: delen van het oog (pupil, retina), verschillende zenuwpaden, de hersenstam, de tussenhersenen, het limbisch systeem in de grote hersenen en de hersenschors. De veelheid aan betrokken systemen leidt uiteraard tot een veelheid aan research en bevindingen.

Pupil

Migrainepatiënten merken regelmatig een verandering in de grootte van de pupillen op tijdens een hoofdpijnaanval. Doorgaans is de pupil tijdens een migraineaanval kleiner en tussen aanvallen in zijn de pupillen vaak asymmetrisch. Ook kan er een vertraagde en pupilverwijding optreden. Verschillende studies onderzoeken een aantal hypothesen en mogelijke behandelingen rond deze pupilveranderingen, onder meer door toediening van bepaalde stimulantia.

Retina

De retinale fotoreceptorcellen bevatten kegeltjes, staafjes en ganglioncellen met verschillende fotopigmenten. Studies onderzoeken hoe deze cellen betrokken kunnen zijn bij pijn die het gevolg is van lichtprikkels.

Hersenzenuwen: optische zenuw en trigeminale zenuwpaden

Andere studies gaan na hoe de optische zenuw en de trigeminale zenuwpaden betrokken zijn bij fotofobie. Het is reeds bekend dat overprikkeling van de trigeminale zenuw gelinkt is aan migraine. In verband met fotofobie lijkt deze zenuw ook een rol te spelen. Zo toonde research aan dat bij fotofobie als gevolg van een irritatie van het hoornvlies dezelfde regio van het trigeminocervicale zenuwpad geactiveerd was.

Hersenstam

De middenhersenen zijn actief bij pupil- en knipperreflexen die worden uitgelokt door licht. Beeldvorming tijdens een migraineaanval toonde een significant verhoogde bloeddoorstroming in de hersenstamstructuren. Ook in een onderzoek waarbij migrainepatiënten onderworpen werden aan een visuele stimulus zag men dat de hersenstamstructuren geactiveerd waren.

Tussenhersenen (diëncephalon) en limbisch systeem

Patiënten met letsels in de middenhersenen of de tussenhersenen melden regelmatig ernstige gevoeligheid voor licht. Onderdelen van de thalamus zijn gelinkt aan extracraniële neuropathische pijn en lichtgevoeligheid. Verschillende types van visuele informatie worden in deze regio verwerkt, resulterend in verschillende celresponsen op licht en lichtovergangen. In lichtgevoelige migrainepatiënten was de hypothalamus actiever tijdens de 24 uur die voorafgingen aan een hoofdpijnaanval.

Het limbisch systeem, en dan vooral de amygdala, is betrokken bij de emotionele respons op pijnsignalen en hypergevoeligheid. Dit systeem is dicht bezenuwd met CGRP-neuronen. Onderzoek wees al uit dat het CGRP-gehalte verhoogd is bij een migraineaanval en met CGRP-antagonisten kwam een hele nieuwe medicijnengroep op de markt. Bepaalde gebieden in de amygdala worden geactiveerd door licht en vertonen verhoogde activiteit tijdens een migraineaanval.

Hersenschors (cortex)

Migrainepatiënten hebben mogelijk een lichtgerelateerde corticale hypergevoeligheid of een verstoorde lichtgewenning. Bepaalde delen van de hersenschors vertonen een verdikking bij patiënten met fotofobie. Studies hebben verder aangetoond dat bepaalde delen van de visuele cortex geactiveerd worden door licht.

Ook bij episodische migraine komt fotofobie voor tijdens hoofdpijnaanvallen, gepaard met activatie van bepaalde delen van de hersenschors. Maar ook in de 24 uur voor een episodische aanval worden al bepaalde delen van de hersenschors geactiveerd. EEG’s bevestigden dat migrainepatiënten met aura na lichtstimulatie verhoogde hersenschorsactiviteit vertoonden in vergelijking met patiënten zonder aura.

Behandelfilosofie

Aangezien lichtgevoeligheid een symptoom is en geen diagnose, is het belangrijk om te kijken naar de effecten van aanvals- en preventieve behandelingen op fotofobie. Lichtgevoelige migrainepatiënten reageren mogelijk beter op triptanen wanneer die vroeg toegediend worden. Ook bètablokkers, flunarizine of een tricyclisch antidepressivum lijken de gevoeligheidsdrempel voor licht positief te beïnvloeden.

Migrainepatiënten die last hebben van pijnlijke ogen kunnen gebaat zijn bij botox, lidocaïne of een bril met getinte glazen. Ook CGRP-antagonisten kunnen verlichting brengen bij fotofobie. Groen licht kan een positief effect hebben op de hoofdpijnintensiteit en -frequentie en ook brillenglazen met een gofllengtefilterend effect kunnen de ernst van migraine verminderen.

Tot slot

De wetenschappelijke kennis rond fotofobie is enorm aangegroeid de laatste decennia. Toch is meer gedetailleerd onderzoek van de symptomen nodig om verschillende migrainetypes en aangepaste behandelstrategieën te definiëren. Dat geldt ook voor de mechanismen van lichtgewenning en verzachtende maatregelen.

Niets uit deze tekst mag in enige vorm worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende.

Bron: María Dolores Villar-Martinez, Institute of Psychiatry, Psychology & Neuroscience, King’s College London, Londen, VK

Peter Goadsby, National Institute for Health Research, Wellcome Trust King’s Clinical Research Facility, King’s College London, Londen, VK

Kom naar onze lezing over fotofobie in Leuven

Website door Livalos